Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Γυμνασίου Επανομής

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ παιδεία για ακόμη μια φορά τα τελευταία τριάντα χρόνια βρέθηκε στο επίκεντρο συγκρούσεων και κινητοποιήσεων ως αντίδραση σε μέτρα ή μεταρρυθμίσεις είτε στην πρωτοβάθμια, είτε στη δευτεροβάθμια είτε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, κοινή είναι η διαπίστωση ότι οι αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις που προωθήθηκαν σε όλη αυτήν περίοδο στην ελληνική παιδεία δεν οδήγησαν στη βελτίωση της ποιότητας και στον εφοδιασμό των μαθητών ή των φοιτητών με τα απαραίτητα για την πνευματική και επαγγελματική τους κατάρτιση και ανέλιξη.

Είναι αλήθεια ότι η παιδεία, όπως και κάθε θεσμός, είναι μια ζωντανή πραγματικότητα, η οποία συνεχώς εξελίσσεται και προσαρμόζεται στις προκλήσεις και ανάγκες κάθε εποχής. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται από τις πληροφορίες και τα στοιχεία για την παιδεία από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η σημαντικότερη διαπίστωση είναι ότι η ελληνική παιδεία άρχισε ως ιδιωτική στην αρχαιότητα και στη συνέχει έγινε δημόσια, χωρίς, φυσικά, να απουσιάσει και το ιδιωτικό σχολείο, τουλάχιστον στις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Σήμερα, σα να θέλει να κλείσει ο κύκλος αυτός προωθείται η αναθεώρηση του Συντάγματος για να επιτραπεί η λειτουργία και ιδιωτικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, με τις γνωστές αντιδράσεις που κυριαρχούν τόσο στην εκπαιδευτική κοινότητα όσο και στη Βουλή.

Τις πρώτες πληροφορίες για την παιδεία στην αρχαία Ελλάδα, μας τις δίνει η μυθολογία, με την αναφορά της στο σχολείο του Κενταύρου Χείρωνα, στο Πήλιο.

Ο Όμηρος, μετά, είναι μια βασική πηγή για την παιδεία στην Ελλάδα πριν από τους ιστορικούς χρόνους. Είχε ως πρότυπο τους θεούς και τους ήρωες, με προσωποποίηση όλων των αρετών. Η εκπαίδευση και αγωγή των νέων γίνεται με την ιδιωτική πρωτοβουλία και με τα ιδανικά της Πολιτείας (θρησκεία, πατρίδα, οικογένεια). Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη σωματική αγωγή και στον αθλητισμό γενικά (άλμα, πάλη, ακοντισμός, αρματοδρομία κ.ά.)

Αθηναϊκό σύστημα


Tο αθηναϊκό σύστημα αποβλέπει στην σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Η αντίληψη του μέτρου, φανερώνεται από τη μαρτυρία του Θουκυδίδη: ο Αθηναίος ήταν προσωπικότητα συνδυασμένη με ικανότητες, στρατηγού, δικαστή, νομοθέτη, καλλιτέχνη και αθλητή. Μετά τα 7 χρόνια, τα κορίτσια ασχολούνται με τα οικιακά, ενώ τα αγόρια καθοδηγούνται από τον παιδαγωγό και από το σχολείο, που είναι ιδιωτικό. Η εκπαίδευση, ως τα 13 χρόνια, είναι υποχρεωτική και περιλαμβάνει 2 κύκλους. Έτσι, ως τα 9 τους χρόνια, τα παιδιά γυμνάζονται στο χορό, τη μουσική, το τόξο, το ακόντιο κ.ά. Από το 10ο χρόνο και πάνω μαθαίνουν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Από τα μαθήματα αυτά, όσα αφορούσαν τη σωματική τους άσκηση, γίνονταν στην παλαίστρα και το γυμνάσιο (γυμναστήριο), ενώ αυτά που αφορούσαν τη θεωρητική τους μόρφωση γίνονταν στα διδασκαλεία.

Εκτός όμως από τα σχολεία αυτά, υπήρχαν και ιδρύματα για τη μέση εκπαίδευση των μαθητών από το 13ο-18ο χρόνο της ηλικίας τους. Σ' αυτά διδάσκονταν πολεμικές ασκήσεις, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική, γυμναστική. Η μέση εκπαίδευση προοριζόταν για τα παιδιά των πλούσιων.

Σπαρτιατικό σύστημα

Εντελώς αντίθετος ήταν ο τρόπος ανατροφής των παιδιών στη Σπάρτη. Ο Ξενοφώντας και ο Πλούταρχος παρέχουν με ακρίβεια πληροφορίες για το σύστημα της σπαρτιάτικης αγωγής. Η αγωγή είναι στρατιωτική και ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι να δώσει στο κράτος άξιους πολεμιστές. Έτσι συνέπεια ήταν το ότι τα ανάπηρα παιδιά τα έριχναν στον Καιάδα.

Τα παιδιά της Σπάρτης ήταν οργανωμένα σε στρατιωτικές ομάδες, με παιδευτικό ρόλο όπως συνέβαινε, εξάλλου, στην Κρήτη και στις περιοχές, όπου κατοικούσαν δωρικές φυλές.

Από την ηλικία των 7 ετών την ανατροφή των παιδιών αναλάμβανε η Πολιτεία με τους παιδονόμους, που είχαν την επίβλεψη των νέων, τους δίδασκαν λίγα γράμματα και μουσική, τους σκληραγωγούσαν τιμωρώντας και μαστιγώνοντας. Συνήθιζαν οι νέοι να περπατούν ξυπόλυτοι, να κοιμούνται πάνω σε καλάμια και να είναι λιτοδίαιτοι. Η αυστηρή πειθαρχία και η τυφλή υποταγή στους ανώτερους ήταν τα βασικότερα καθήκοντα της νεολαίας. Στα κορίτσια είχαν αφήσει μεγάλες ελευθερίες. Μαζί με τα αγόρια, γυμνάζονταν κι αυτά.

Η αγωγή αυτή, που εφαρμοζόταν στα παιδιά μέχρι και ηλικίας 20 ετών, παρεχόταν σε κρατικά ιδρύματα υπό την εποπτεία των Εφόρων και μακριά από το οικογενειακό τους περιβάλλον.

Το πρόγραμμα της αγωγής στους έφηβους περιλάμβανε την εξάσκησή τους στη μουσική και σε διάφορα αγωνίσματα. Επίσης τους δίδασκαν να είναι υπερήφανοι, ορμητικοί και σύντομοι στην ομιλία τους ("λακωνίζειν» ή λακωνισμός). Από τα 20 ως τα 30 τους χρόνια, η αγωγή των νέων ήταν αποκλειστικά στρατιωτική.

Αλεξανδρινή εποχή

Όταν η Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα μ.Χ. γίνεται η πρωτεύουσα του Ελληνισμού, έχουμε τη διαμόρφωση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η ιδέα τους αποδίδεται στο Δημήτριο το Φαληρέα.

Με τις υποδείξεις του, ο Πτολεμαίος ο Α' ίδρυσε μια πραγματική Πανεπιστημιούπολη με το Μουσείο (ίδρυμα αφιερωμένο στις Μούσες) και τη Βιβλιοθήκη της. Υπήρχαν αίθουσες παραδόσεων, εργαστήρια ανατομίας, αστεροσκοπείο, ζωολογικός και βοτανικός κήπος.

Η Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων ήταν η πλουσιότερη μέσα στον αρχαίο κόσμο με 700.000 τόμους. Επιστήμονες από διάφορα μέρη προσκλήθηκαν στα ιδρύματα αυτά για επιστημονικές έρευνες αμειβόμενοι με πλούσιες δωρεές από το βασιλικό ταμείο. Σ' αυτά συγκεντρώθηκαν με φροντίδα και διασώθηκαν οι θησαυροί του ελληνικού πνεύματος.

Τέτοιες ανώτατες οργανωμένες σχολές ιδρύθηκαν ακόμη στην Πέργαμο, Αντιόχεια και Ρόδο. Ο Άτταλος μάλιστα, θέλοντας να ξεπεράσει τους Πτολεμαίους, ίδρυσε στην Πέργαμο, Βιβλιοθήκη, Μουσείο, με περίφημη Ιατρική Σχολή (Γαληνός).

Στην αρχαία Ελλάδα δε διατυπώθηκε μορφή νόμου για την καθιέρωση της παιδείας ως υποχρεωτικής, και τούτο γιατί η Παιδεία ήταν αυτονόητη υποχρέωση της Πολιτείας. Στην εποχή των Πτολεμαίων θεσπίστηκε η επιχορήγηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Στο Βυζάντιο


Με την εμφάνιση των χριστιανικών σχολείων η εκπαίδευση πέρασε στα χέρια κληρικών διδασκάλων. Στην Αλεξάνδρεια, την Καισάρεια, την Αντιόχεια, ιδρύονται σχολές, στις οποίες η κλασική παιδεία, σε συνδυασμό με τις χριστιανικές ιδέες, διδάσκεται από τους μεγάλους Ιεράρχες (Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ιωάννης Χρυσόστομος).

Τον 4ο αιώνα μ. Χ., το Βυζάντιο έγινε χώρος ελληνικής παιδείας, που όμως έρχεται σε σύγκρουση με τα νέα χριστιανικά ιδανικά. Για το Βυζάντιο υπάρχει μονάχα ο χριστιανισμός. Πρότυπο για τη διαπαιδαγώγηση των νέων αποτελούσαν, οι παρακαταθήκες, οι «νουθεσίες, τα παραγγέλματα των Πατέρων. Ο παιδαγωγικός σκοπός την εποχή αυτή, ταυτίζεται με τα χριστιανικά ιδεώδη «έν παιδεία καί νουθεσία Κυρίου».

Μέλημα του εκπαιδευμένου ήταν να γίνει τέλειος χριστιανός, να σκέπτεται και να ενεργεί σύμφωνα με τα διδάγματα της Εκκλησίας. Ωστόσο, τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων στο Βυζάντιο μελετήθηκαν, διδάχτηκαν, αντιγράφηκαν.

Μετά την Άλωση

Με την Άλωση της Πόλης, τα περισσότερα φωτισμένα μυαλά εγκατέλειψαν το Βυζάντιο και κατέφυγαν στη Δύση. Έτσι, Έλληνες διανοούμενοι, κληρικοί, διπλωμάτες μετέφεραν τα φώτα της κλασικής παιδείας στη Δύση και μεταλαμπάδευσαν τον ελληνικό πολιτισμό.

Στον ελλαδικό χώρο, παρά την επιβολή του τουρκικού ζυγού, η δύναμη της παράδοσης και των πολιτιστικών αξιών του λαού, κατορθώνει να διατηρήσει το φρόνημά του και ανόθευτη την πνευματική κληρονομιά.

Η παιδεία όλων των βαθμίδων την εποχή αυτή βρίσκεται στα χέρια της Εκκλησίας. Κρυφά σχολειά στα δύσκολα χρόνια των εξισλαμισμών, τα κοινά αργότερα, διάφορες σχολές και ακαδημίες λειτουργούσαν χάρη στη μέριμνα της Εκκλησίας, στην Πόλη, το Άγιο Όρος, τη Χίο, τις Κυδωνιές, την Πάτμο κ.α.

Η ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας του 17ου αιώνα δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την παιδεία. Στα μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού (Σμύρνη, Τραπεζούντα, Γιάννενα, Δημητσάνα κ.α.) οι κοινότητες ίδρυσαν Σχολεία, που οι ίδιες συντηρούσαν και όπου διδάσκονταν η γλώσσα (γραφή και ανάγνωση), αρχαία και εκκλησιαστικά κείμενα, γραμματική κλπ.

Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για οργάνωση της παιδείας γίνεται στο τέλος του 18ου αιώνα, έπειτα από την επικράτηση και την κυριαρχία των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης. Η αστική τάξη που έχει δημιουργηθεί και ανεβαίνει σταθερά, θέλοντας να πάρει την εξουσία στα χέρια της, λογαριάζει ως σπουδαιότερο στήριγμα του σκοπού της, το πνευματικό ξεσκλάβωμα του Έθνους. Φωτισμένες μορφές, εισάγουν τη διδασκαλία των θετικών επιστημών και της φιλοσοφίας.

Απελευθέρωση

Η Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο, το 1822 συγκρότησε για τη μελέτη του εκπαιδευτικού ζητήματος, μια Επιτροπή που έπειτα από δύο χρόνια υπέβαλε πόρισμα που στηριζόταν σε δύο βασικά σημεία:

α) Χωρισμός της Εκπαίδευσης σε δημοτική, μέση και ανώτερη και

β) Ίδρυση σε κάθε επαρχιακή πρωτεύουσα ενός αλληλοδιδακτικού και ενός ελληνικού σχολείου.

Όταν η Ελλάδα ελευθερώθηκε και ανέλαβε ο Καποδίστριας (1827), το εκπαιδευτικό πρόβλημα, αντιμετωπίστηκε με αρκετή σοβαρότητα και δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στο διδακτικό προσωπικό.

Με τον ερχομό του Όθωνα στην Ελλάδα το 1833, το εκπαιδευτικό σύστημα αναθεωρήθηκε για να μεταφυτευθούν συστήματα άλλων λαών. Στις 18 Φεβρουαρίου του 1834 δημοσιεύτηκε το πρώτο διάταγμα για τη Δημοτική Εκπαίδευση, που αποτέλεσε και τον Καταστατικό της Χάρτη ως το τέλος του 19ου αιώνα. Το δημοτικό οριζόταν επτατάξιο και η φοίτηση δωρεάν και υποχρεωτική.

Η εκπαίδευση αφέθηκε στα χέρια των Δήμων και αντιμετώπιζε την αδιαφορία του Κράτους, εξαιτίας κυρίως της μόνιμης σχεδόν κρίσης στην οικονομία. Έτσι το δημοτικό, που άρχισε επτατάξιο, έγινε σε λίγο τετρατάξιο για να καταλήξει με τον καιρό σε τρεις τάξεις. Όσο για τη μέση εκπαίδευση, αυτή διοργανώθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα της 31ης Δεκεμβρίου του 1836. Δημιουργήθηκε ένα μεσαιωνικό σχολικό καθεστώς, μεταφυτευμένο στην Ελλάδα από τη Δύση που απέτυχε να δώσει στην αστική τάξη τη μόρφωση, που έπρεπε για τη σωστή ανάπτυξή της. Καθιερώνονταν δύο σχολεία μέσης εκπαίδευσης:

α) Το «Ελληνικό» και

β) το Γυμνάσιο.

Με τα ίδια διατάγματα του 1834 και 1836, επιτρεπόταν στην Ελλάδα και η ιδιωτική εκπαίδευση, που πήρε τις εξής τρεις μορφές:

-κατ' οίκον διδασκαλία

-ιδιωτικά σχολεία

-ξένα σχολεία.

Τη δεκαετία του 1900-1910 γίνονται τα εξής σημαντικά: δημιουργείται ένα Κεντρικό Εποπτικό Συμβούλιο της δημοτικής εκπαίδευσης, ψηφίζεται ο νόμος για Παιδαγωγική μόρφωση των λειτουργών μέσης εκπαίδευσης και ιδρύθηκε το «Διδασκαλείο» μέσης εκπαίδευσης, στο οποίο διδάσκονταν και ασκούνταν οι καθηγητές στην παιδαγωγική.

Μετά το 1922 του υπουργείο Παιδείας, οργάνωσε τα μονοτάξια διδασκαλεία, αναδιοργάνωσε το Μαράσλειο Διδασκαλείο, προώθησε μεταρρυθμίσεις στο Τεχνικό Διδασκαλείο και ίδρυσε την Παιδαγωγική Ακαδημία, που σκοπός της ήταν η μετεκπαίδευση επιλέκτων λειτουργών της μέσης παιδείας.

Το 1929 καταργήθηκαν τα διδασκαλεία και ιδρύθηκαν, αντί γι' αυτά, Παιδαγωγικές Ακαδημίες στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, την Τρίπολη, τη Λαμία, την Αλεξανδρούπολη και το Ηράκλειο. Κάθε μια από αυτές είχε και δύο πρότυπα δημοτικά σχολεία (ένα πολυτάξιο και ένα μονοτάξιο). Ως το 1932, σε όλες τις τάξεις του δημοτικού διδασκόταν μόνο η δημοτική γλώσσα. Στις δύο τελευταίες, παράλληλα με τη δημοτική, διδασκόταν και η καθαρεύουσα. Το 1932 και το 1933 καταργήθηκε η καθαρεύουσα και σε όλες τις τάξεις του δημοτικού διδασκόταν μόνο η δημοτική. Από το 1934 όμως και μετά καταργήθηκε η δημοτική από την Ε' και ΣΤ' τάξη του Δημοτικού και διδασκόταν μόνο η καθαρεύουσα.

Ανώτατες σχολές


Στη βαθμίδα των ανώτατων σχολών ανήκουν: τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και τα Πολυτεχνεία Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πατρών, η Ανώτατη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών, η Ανώτατη Βιομηχανική Σχολή, η Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, η Ανωτάτη Γεωπονική, η Σχολή Καλών Τεχνών. Όλα σήμερα έχουν μετονομαστεί σε Πανεπιστήμια.

Με τη μεταρρύθμιση του 1964 τα μέτρα που προωθήθηκαν τότε ήταν: δωρεάν φοίτηση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες από το δημοτικό στο πανεπιστήμιο, καθιέρωση 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Στο δημοτικό διδασκόταν η δημοτική, ενώ στο γυμνάσιο και η δημοτική και η καθαρεύουσα. Η διδασκαλία των αρχαίων τέθηκε σε νέες βάσεις. Καταργήθηκε η διάκριση κλασικού και πρακτικού στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, έγινε ριζική αλλαγή του τρόπου εισαγωγικών εξετάσεων στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και καθιερώθηκε ως τίτλος εγγραφής σ' αυτά το «Ακαδημαϊκό Απολυτήριο».

Επεκτάθηκαν οι σπουδές των υποψηφίων δημοδιδασκάλων από 2 σε 3 χρόνια στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες (σήμερα είναι πανεπιστημιακού επιπέδου), ιδρύθηκε Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με 52 μέλη και με αρμοδιότητα την έρευνα των προβλημάτων του σχολείου και τη μετεκπαίδευση όλων των λειτουργών της Παιδείας, αναπτύχθηκε, αναδιοργανώθηκε και το Κράτος ανέλαβε τη χρηματοδότηση της τεχνικής και επαγγελματικής παιδείας. Έγινε επέκταση των κρατικών υποτροφιών στο εξωτερικό και εσωτερικό. Άρχισε σταδιακά η ίδρυση νέων πανεπιστημιακών μονάδων στα μεγάλα επαρχιακά κέντρα (σήμερα λειτουργούν Πανεπιστήμια ή Πανεπιστημιακές σχολές στη Θράκη, Λέσβο, Κρήτη, Κέρκυρα κ.α.).

Καταργήθηκε η πολυεδρία και πολυμισθία των καθηγητών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Επίσης, η προικοδότηση της Παιδείας από τον κρατικό προϋπολογισμό αυξήθηκε από 8% σε 15%.

Με την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας, επιχειρήθηκε να επιβληθεί η καθαρεύουσα ως εθνική γλώσσα χωρίς επιτυχία. Με τη μεταπολίτευση όμως η δημοτική κατέλαβε τη θέση της επίσημης γλώσσας του κράτους και η καθαρεύουσα καταργήθηκε. Το Φεβρουάριο του 1982 για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ψηφίστηκε:

-πλήρη αυτοδιοίκηση,

-κατάργηση έδρας

-θέσπιση μεταπτυχιακών σπουδών και

-αναβάθμιση διδακτικού προσωπικού.

Η εισαγωγή σ' αυτά γίνεται με το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων και την κατανομή των υποψηφίων κατά δέσμες. (πρώτη: για το πολυτεχνικό πανεπιστήμιο, πληροφορική κλπ., δεύτερη: για την ιατρική σχολή, τρίτη: για τη φιλοσοφική, ξένες φιλολογίες, θεολογική και νομική, τέταρτη: για οικονομικό πανεπιστήμιο, βιομηχανικό, Πάντειο πανεπιστήμιο κλπ.). Στα Τεχνικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) η εισαγωγή γίνεται χωρίς εξετάσεις.

Πηγή wwww.kathimerini.gr
Της Ελένης Στεργιόυ
hstergiou@kathimerini.gr 12-02-07